10 พฤษภาคม วันป่าชายเลนแห่งชาติ ชวนรู้จัก “โกงกาง” หัวใจระบบนิเวศชายฝั่ง

ระบบนิเวศป่าชายเลน เป็นทั้งแหล่งอาหารของสิ่งมีชีวิต แหล่งอนุบาลตัวอ่อนของสิ่งมีชีวิต แหล่งหลบภัยของสัตว์ และป้องกันการกัดเซาะชายฝั่ง ทำให้พื้นที่บริเวณป่าชายเลนมีความหลากหลายทางชีวภาพสูง

ด้วยความสำคัญดังกล่าว ประกอบกับแนวพระราชดำริของพระบาทสมเด็จพระชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร เมื่อวันที่ 10 พฤษภาคม พ.ศ. 2534 ที่ทรงให้หน่วยงานที่เกี่ยวข้องร่วมกันอนุรักษ์และดูแลป่าชายเลน  ต่อมาคณะรัฐมนตรีจึงได้มีมติจากการประชุมเมื่อวันที่ 3 มีนาคม 2563 เห็นชอบให้วันที่ 10 พฤษภาคม ของทุกปี เป็น “วันป่าชายเลนแห่งชาติ” เพื่อรณรงค์และเผยแพร่ประชาสัมพันธ์ให้ภาคส่วนต่างๆ เห็นคุณค่าของป่าชายเลน และร่วมกันการอนุรักษ์ป่าชายเลน

ในสถานการณ์ปัจจุบันที่ทั่วโลกประสบกับปัญหาการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ ที่ส่งผลให้เกิดความแปรปรวนของฤดูกาล และภัยพิบัติทางธรรมชาติ ซึ่งกระทบต่อสิ่งมีชีวิต ทรัพยากรทางธรรมชาติตามมา จึงยิ่งเป็นการย้ำเตือนให้ทุกภาคส่วนต้องช่วยกัน ปกป้อง ดูแลรักษา และฟื้นฟู ทรัพยากรป่าชายเลนให้คงความสมบูรณ์ เพื่อเป็นต้นทางของการสร้างความมั่นคงของมนุษย์และสัตว์ทุกชีวิตต่อไป

ดร.วิจารย์ สิมาฉายา ผู้อำนวยการสถาบันสิ่งแวดล้อมไทย กล่าวว่า ป่าชายเลนมีประโยชน์ต่อระบบนิเวศทางทะเลและชายฝั่ง เป็นแหล่งผลิตสิ่งมีชีวิตและเป็นศูนย์รวมความอุดมสมบูรณ์ของพันธุ์พืชและสัตว์ชนิดต่าง ๆ รวมทั้งการดูดซับก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ และเพิ่มปริมาณออกซิเจนในชั้นบรรยากาศ ลดความรุนแรงของคลื่นลมและป้องกันการกัดเซาะของชายฝั่งทะเล แต่ในขณะเดียวกันปัจจุบันพื้นป่าชายเลนก็ถูกคุกคามจากปัจจัยหลายด้านทั้งจากภัยธรรมชาติและฝีมือของคนเรา

ดังนั้น กิจกรรมร่วมใจปลูกป่าชายเลน เพิ่มความอุดมสมบูรณ์ระบบนิเวศชายฝั่งทะเลที่ศูนย์ศึกษาธรรมชาติและอนุรักษ์ป่าชายเลนเพื่อการท่องเที่ยวเชิงนิเวศ นับเป็นเรื่องน่ายินดี เพราะถือเป็นการฟื้นฟูชายฝั่งทะเล จ.ชลบุรี และร่วมอนุรักษ์ป่าชายเลนซึ่งเป็นแหล่งอนุบาลสัตว์น้ำวัยอ่อนเพื่อคืนชีวิตสู่ท้องทะเลตามธรรมชาติ และเพื่อความอุดมสมบูรณ์ระบบนิเวศชายฝั่งทะเล รวมทั้งเป็นส่วนหนึ่งในการช่วยเพิ่มปริมาณการกักเก็บก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ และเป็นส่วนหนึ่งในการร่วมสนับสนุนให้ประเทศไทยบรรลุเป้าหมายลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจกที่กำหนดไว้ ในขณะเดียวกันยังเป็นการรักษาทรัพยากรธรรมชาติให้เยาวชนรุ่นต่อๆไป ได้สัมผัสความอุดมสมบูรณ์ ความสวยงามของธรรมชาติเพื่อส่งต่อบนผืนป่าชายเลน

“โกงกาง” หัวใจระบบนิเวศชายฝั่ง

ข้อมูลโดย พวงผกา ขาวกระโทก นักวิจัยสถาบันสิ่งแวดล้อมไทย อธิบายว่า “โกงกาง” (Rhizophora) เป็นพันธุ์ไม้ที่ได้รับการขนานนามว่า “ไม้แห่งป่าชายเลน” ด้วยการที่มีรากค้ำจุนให้สามารถยืนต้นตั้งตรงอยู่ได้ในสภาพพื้นที่เป็นโคลน มีการแตกแขนงออกมา โคน ลำต้น หรือแม้แต่กิ่ง หยั่งลงไปยังพื้นโคลนเพื่อช่วยพยุงต้น และมีรากเพื่อการหายใจซึ่งเป็นเสมือนหลอดดูดเพื่อออกมารับออกซิเจน “รากโกงกาง” จึงทำหน้าที่เป็นเสมือนแผงกั้นป้องกันการกัดเซาะของกระแสน้ำและแนวกำบังคลื่นลมที่เคลื่อนเข้ามาปะทะชายฝั่ง และยังเป็นแหล่งวางไข่ ขยายพันธุ์ และที่อยู่อาศัยของสัตว์น้ำวัยอ่อน จึงเปรียบได้ว่า โกงกางเป็นชนิดพันธุ์กุญแจสำคัญของระบบนิเวศป่าชายเลน

แหล่งที่อยู่อาศัยของไม้แห่งป่าชายเลน คือบริเวณดินที่เป็นโคลนเลน น้ำท่วมถึง สามารถเติบโตอยู่ได้ทั้งน้ำเค็ม น้ำกร่อย และน้ำจืด จึงมีความสามารถในการปรับตัวเพื่อที่จะอาศัยอยู่ได้อย่างปลอดภัยและดำรงเผ่าพันธุ์ได้ ส่วน “ใบโกงกาง” ทำหน้าที่สังเคราะห์แสงเหมือนต้นไม้ทั่วไป และยังทำหน้าที่ขับเกลือหากเติบโตในน้ำเค็มหรือน้ำกร่อย ซึ่งนั่นเป็นความสามารถในการปรับตัวและวิวัฒนาการโกงกาง

สำหรับต้นโกงกางที่พบมากในประเทศไทย ได้แก่ โกงกางใบเล็ก และโกงกางใบใหญ่ มีความแตกต่างกันก็คือ

โกงกางใบเล็ก : มีใบเดี่ยว ยาวและเรียว ช่อดอกมี 2 ดอก ผลเป็นทรงกลมคล้ายไข่ เมื่อผลแก่จะไม่แตก ส่วนรากค้ำยันที่ออกมาจากโคนต้นจะทำมุมเกือบตั้งฉากและหักเป็นมุมลงดินเพื่อพยุงลำต้น

โกงกางใบใหญ่ : มีใบเดี่ยวที่ใหญ่และกลมกว่า ช่อดอกประกอบด้วยดอก 2-12 ดอก ผลมีลักษณะทรงกลมคล้ายไข่เช่นกัน โดยจะงอกยื่นยาวออกมาคล้ายฝัก มีรากค้ำยันที่แตกจากโคนต้นและค่อยๆ โค้งลงดิน ไม่หักเป็นมุมดังเช่นรากค้ำยันของโกงกางใบเล็ก

“พื้นที่ป่าชายเลน เช่น ทุ่งโปร่งทอง ปากน้ำประแส จังหวัดระยอง เป็นแหล่งอนุรักษ์ทรัพยากรทางทะเล และยังเป็นแหล่งท่องเที่ยวที่สำคัญของจังหวัดได้อีกด้วย รวมทั้งสวนพฤกษศาสตร์ป่าชายเลนนานาชาติ ร.9 ตำบลหนองบัว อำเภอเมืองจันทบุรี ที่รวบรวมและอนุรักษ์พันธุ์ไม้ป่าชายเลนจากนานาชาติ ที่เป็นแหล่งท่องเที่ยวและศึกษาด้านระบบนิเวศป่าชายเลน ป่าชายเลน จึงไม่เพียงแต่มีความสำคัญด้านสิ่งแวดล้อมเท่านั้น แต่ป่าชายเลนยังมีความสำคัญเชื่อมโยงด้านเศรษฐกิจ สังคม และวิถีชีวิตความเป็นอยู่ของประชาชน ดังนั้นทรัพยากรป่าชายเลนจึงมีคุณค่ามหาศาลทั้งทางตรงและทางอ้อม จึงขอชวนให้ทุกคนอนุรักษ์และฟื้นฟูชายเลน เพื่อคืนความอุดมสมบูรณ์ของระบบนิเวศป่าชายเลนให้ยั่งยืนตลอดไป” ดร.วิจารย์ กล่าวทิ้งท้าย