25 เมษา "วันมาลาเรียโลก" รู้ทันพาหะนำโรคที่สำคัญ วิธีสังเกตอาการ และการป้องกัน

"วันมาลาเรียโลก" หรือ World Malaria Day ตรงกับวันที่ 25 เมษายนของทุกปี วันนี้ถูกจัดตั้งขึ้นโดย ประเทศสมาชิกขององค์การอนามัยโลก (WHO) เพื่อส่งเสริมและสร้างความตระหนักถึงวิธีการควบคุมและการรักษาโรคมาลาเรีย ตลอดจนมุ่งหวังให้ประชาชนทุกคนร่วมแรงร่วมใจในการต่อสู้กับโรคมาลาเรีย ซึ่งเป็นปัญหาสาธารณสุขในประเทศภูมิภาคเขตร้อน โดยเฉพาะในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ 

จากการประชุม East Asia Summit (EAS) เมื่อเดือนพฤศจิกายน พ.ศ. 2557 และ การประชุม Roll Back Malaria Partnership (RBM) เมื่อเดือนธันวาคม พ.ศ. 2557 ที่ผ่านมา ประเทศต่างๆ ได้ร่วมกันกำหนดนโยบายและทิศทางแก้ไขปัญหามาลาเรียในแต่ละประเทศ โดยมีเป้าหมายเพื่อกำจัดให้มาลาเรียหมดไปจากภูมิภาคเอเชียแปซิฟิก ภายในปี พ.ศ.2573 ในส่วนของประเทศไทย ได้กำหนดเป้าหมายให้ปลอดจากโรคไข้มาลาเรียภายในปี พ.ศ. 2567

รู้จักโรคมาลาเรีย

โรคมาลาเรีย (Malaria) มีชื่อเรียกหลายอย่างในประเทศไทย ไม่ว่าจะเป็น ไข้ป่า ไข้จับสั่น ไข้ป้าง ไข้ร้อนเย็น และไข้ดอกสัก เป็นโรคติดต่อที่มี "ยุงก้นปล่อง" บางชนิด เป็นพาหะ เกิดจากเชื้อโปรโตซัวพลาสโมเดียม ซึ่งเป็นเชื้อโรคที่อาศัยในเลือด มีวงจรของเชื้อระยะต่างๆ สลับกัน คือ ระยะมีเพศและไม่มีเพศ และมีวงจรชีวิตอยู่ทั้งในสัตว์มีกระดูกสันหลังและสัตว์จำพวกยุง

สำหรับ "ยุงก้นปล่อง" (anopheline mosquito) เป็นแมลงชนิดหนึ่ง และเป็นยุงที่มีขนาดใหญ่กว่ายุงลาย มีสีน้ำตาลหรือสีดำมีปากคล้ายงวงยื่นยาวออกไปข้างหน้า มักยกส่วนท้องขึ้นสูงเป็นปล่องอย่างเห็นได้ชัดในขณะดูดเลือด 


การแพร่เชื้อมาลาเรีย

อ้างอิงข้อมูลจากเว็บไซต์ คณะแพทย์ศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ พบว่า เชื้อก่อโรคมาลาเรียจะมี "ยุงก้นปล่อง" ตัวเมีย เป็นพาหะนำโรค มีหลายสายพันธุ์ มีที่อยู่อาศัยและแหล่งเพาะพันธุ์แตกต่างกัน โดยทั่วไปแล้ว ยุงก้นปล่องอาศัยในท้องที่ป่าเขา เนื่องจากมีแหล่งเพาะพันธุ์ที่ยุงตัวเมียใช้วางไข่ เช่น ลำห้วย ลำธารที่สะอาด มีน้ำไหลตลอด รวมถึงแหล่งน้ำขังที่มีร่มเงาในป่าเขา ในช่วงฤดูฝนจะพบมากเป็นพิเศษ 

เมื่อยุงก้นปล่องตัวเมียกัดและดูดเลือดผู้ป่วยมาลาเรีย เชื้อจะสืบพันธุ์แล้วอาศัยอยู่ในตัวยุง เมื่อยุงที่มีเชื้อมาลาเรียไปกัดคน ยุงก็จะปล่อยเชื้อมาลาเรียจากต่อมน้ำลายเข้าสู่กระแสเลือด เชื้อจะไปเจริญเติบโตในเซลล์ตับและเม็ดเลือดแดง ทำให้เกิดอาการและอาการแสดงของโรคมาลาเรียได้

อาการของโรค

โดยทั่วไปมาลาเรียจะมีอาการนําคล้ายกับเป็นไข้หวัด แต่ไม่มีน้ำมูก เช่น มีไข้ ปวดศีรษะ ปวดเมื่อยตามตัว อาจมีอาการคลื่นไส้และเบื่ออาหารร่วมด้วย ซึ่งอาการอาจเป็นอยู่ได้เป็นวันหรือหลายวัน ขึ้นอยู่กับระยะฟักตัวของเชื้อมาลาเรียแต่ละชนิด เมื่อแสดงอาการของโรคไข้มาลาเรีย จะประกอบไปด้วย 3 ระยะ ได้แก่

1. ระยะหนาว จะมีอาการหนาวสั่น และเกร็ง ชีพจรเต้นเร็ว ตัวเย็น ซีด อาจมีคลื่นไส้ อาเจียน และปัสสาวะบ่อย 
2. ระยะร้อน ไข้จะขึ้นสูง ชีพจรเต้นเร็ว ลมหายใจร้อน หน้าและผิวแดง กระหายน้ำ กระสับกระส่าย 
3. ระยะเหงื่อออก เหงื่อออกจนเปียกชุ่ม อ่อนเพลีย และชีพจรจะกลับสู่ปกติ และจับไข้ใหม่ตามอาการในข้อ 1-3 ​ผู้ป่วยบางรายจะเกิดโรคมาลาเรียชนิดรุนแรง เม็ดเลือดแดงแตกแบบรุนแรงจนปัสสาวะมีสีน้ำตาลเข้มคล้ายน้ำโคล่า อวัยวะภายใน เช่น ตับ ไต ระบบประสาท ทำงานผิดปกติหรือล้มเหลว เกิดภาวะเลือดเป็นกรด ตามมาด้วยภาวะแทรกซ้อนอื่นๆ จนถึงขั้นเสียชีวิตได้

นอกจากนี้ ผู้ป่วยมาลาเรียบางชนิด ถ้าไม่ได้รักษาให้หายขาด เชื้อก็สามารถอยู่ในร่างกายคนได้นานหลายปี โดยจะไปฝังตัวที่เซลล์ตับแล้วแบ่งตัวออกมาเป็นระยะ จึงทําให้มีอาการของโรคไข้มาลาเรียเป็นๆ หายๆ หรือเกิดลักษณะของโรคมาลาเรียชนิดเรื้อรังได้

การรักษา มียารักษามาลาเรียหลายขนาน ขึ้นอยู่กับชนิดของมาลาเรีย และมาลาเรียดื้อยาหรือไม่ รวมไปถึง อายุและน้ำหนักของผู้ป่วย เป็นต้น

ใครบ้างที่เสี่ยง

• ผู้ที่พักอาศัยบริเวณชายป่า
• ผู้ที่หาของป่า ล่าสัตว์ กรีดยางพารา
• เจ้าหน้าที่ที่ปฏิบัติงานในเวลากลางคืน และนักท่องเที่ยวที่พักค้างแรมในป่า

การป้องกัน

การป้องกันโรคมาลาเรียที่ดีที่สุด คือ ไม่ให้ยุงกัดในช่วงที่ยุงออกหากินตั้งแต่ย่ำค่ำจนถึงรุ่งสาง โดยเฉพาะ "ยุงก้นปล่อง" ที่เป็นพาหะนำโรค 

วิธีป้องกันยุงกัด อาทิ

• กางมุงนอน ปิดประตู หน้าต่างให้มิดชิด
• ทายากันยุงบริเวณผิวหนังภายนอก หรือจุดยากันยุง
• สวมใส่เสื้อผ้าให้ปกคลุมมิดชิด
• หากต้องค้างคืนในไร่นาหรือป่าเขา ให้ใช้มุ้งชุบน้ำยา
• กำจัดแหล่งลูกน้ำ เช่น บริเวณน้ำกักขัง ฯลฯ
• เมื่อเดินทางเข้าไปในพื้นที่แหล่งเพาะพันธุ์ของยุง เช่น ตามป่าเขา ควรเพิ่มความระมัดระวังตนเองให้มากยิ่งขึ้น

ขอบคุณข้อมูลจาก : 
https://pineapplenewsagency.com
สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.)
โรงพยาบาล บางปะกอก3
รู้ทันโรคแมลง
สำนักงานป้องกันควบคุมโรคที่ 5 ราชบุรี กรมควบคุมโรค
โรงพยาบาลศิริราช ปิยมหาราชการุณย์
https://www.thairath.co.th/lifestyle/health-and-beauty/2726058
https://www.thansettakij.com/general-news/522403
https://ddc.moph.go.th/odpc5/news.php?news=42526&deptcode=odpc5